AYA�A KALKMAK

Selam verirken e�ilmek, baz� insanlara isteyerek ya da istemeyerek sayg� g�stermek i�in aya�a kalkmak, namazlardan sonra imam�n, "tekabbelellah" diyenleri, elini g��s�ne koyarak sel�mlamas� mahzurlu mudur?

1. Ras�l�llah Efendimiz (sav) bir defas�nda bastonuna dayanarak bir grup sahabinin yan�na girdi, onlar da aya�a kalkt�lar. Bunun �zerine: "Acemlerin birbirlerini y�celterek kalkt�klar� gibi siz de aya�a kalkmay�n" buyurdular.(Ebu Davud, Edep 153; M�sned, V/253, 256)

2. Bir defas�nda da: "Kim insanlar�n kendisi i�in haz�rola ge�mesinden (el-pen�e divan durmas�ndan) ho�lan�rsa ate�ten yerine haz�rlans�n" buyurdular.(el-Beyan vet-ta'rif, N/205)

3. Di�er bir defas�nda Sa'd b. Mu'az'i istemi�lerdi, gelince yan�nda bulunanlara: "Efendinize (ya da hay�rl�niza) aya�a kalk�n" buyurdular.(Buhari, isti'zan 26; Ebu Davud, edep 144; M�sned, VI/142; Tirmizi, edep 13)

Bu hadis-i �erifleri birarada d���nen alimlerimiz �unlar� s�ylemi�lerdir: Mesel� Ebul Velid Ibn R��d �unlar� demi�tir. Aya�a kalkma d�rt t�rl� olabilir.

A. Haram olan: Kibir ve y�celik taslay�p, aya�a kalkanlar kar��s�nda kendini b�y�k g�ren i�in kalkmak.

B. Mekruh olan: Kendini aya�a kalkanlar�n kar��s�nda b�yle g�rmemekle beraber bu y�zden kalbine bir�eyler gelebilecek olan ve kalk�ld�g�nda zorbalara benzerligi ortaya ��kan i�in kalkmak.

C. Caiz olan: Kalk�lmas�n� istemeyen ve zorbalara benzeme s�zkonusu olmayan kimseler i�in bir iyilik ve ikram olmak �zere aya�a kalkmak.

D. M�stehap olan: Yolculuktan gelen birisi i�in sevin� g�steri�i ve selamlama niyetiyle ve yeni bir nimete kavu�an�n nimetini tebrik, bir musibete ugrayan� teselli etmek i�in aya�a kalkmak (Ayn�, Umdet�'1-k�r�, XX/252).

Haram olan kalkmaya bir de zengine mal�-m�lk� i�in kalkmay� katmak gerekir. Rasul�llah Efendimiz (sav): "Kim bir zengine e�ilir, onu y�celtti�i ve elindekilere g�z diktigi i�in kendini k���lt�rse �ahsiyetinin ��te ikisi ve dinin yar�s� gider" (Beyhak� es-S�nen el-k�br�; Al�uddin Abidin, el-Hediyye'1-Al�iyye, 249; Benzer bir hadis ve a��klamas� i�in bk. Fet�vay-i Ibn Salah,18) buyurmu�lard�r.

Baz� f�k�h kitaplar�nda; "Mescidde oturan�n ve Kur'�n okuyan�n da yanlar�na giren i�in -e�er kalk�lmaga lay�k birisi ise- sayg� i�in kalkmalar� mekruh olmaz" denir (en-Nemenkan�, el-Fethur'-Rahmani, "/256).

Tahav�, "aya�a kalkman�n kendisi (liayn�hi) mekruh de�ildir. Mekruh (haram) olan aya�a kalk�lmas�ndan ho�lanmak ve kalk�lmayacak kimse i�in kalkmakt�r" derken, Ibn Vehb�n: "Bana g�re g�n�m�zde aya�a kalk�lmas� g�zel (m�stehap) olmal�d�r. ��nk� kalk�lmamas� kin, bugz ve d��manl�ga �zellikle de kalkma adeti olan yerlerde-sebep olabilmektedir" der (en-Nemenkan� age N/257). Ezra� ise; "Hatta g�n�m�zde, Ibn Abdisselam'�n da i�aret etti�i gibi, d��manl��� ve ili�kilerin kesilmesini �nlemek i�in kalkmak vacipbile olmu�tur mefsedetleri �nleme c�mlesine dahil olmu�tur" g�r���n� bildirir (bk. Ibn Hacer el-Mekk�, ez-Zevac�r N/171). Ama onun bu g�r���n� el-Mekk�, b�y�k g�nahlar� sayd��� kitab�nda "��y�z doksan yedinci b�y�k g�nah, halk�n kendisine sayg� ve h�rmetle kalkmas�n� insan�n sevmesidir" ba�l��� alt�nda verir. Sonra yukar�ya ald���m�z hadis-i �erifleri vererek : "Demek ki, ilim, �eref, ah�lak, evlat-baba ili�kisi, arkada�l�k vb. duygularla kalkman�n mahzuru yoktur. Hatta Nevevi'nin bunu kabul etmeyenlere cevap olarak yazd��� bir risalesi vard�r" der.(el-Mekk� agk; Ayr�ca bk. Vehbe ez-Zuhayl� NI/571; (Nevevi'nin s�zkonusu risalesinin ad�; Fad�'1-kiy�m li-ehli'1-ilmi ve'1-hadisi ve'zz�hh�d ve'1-ubb�d ve's-salihin ve'1-kurr�i min ehli'1-Islam"dir. bk. kesfu'zzun�n zeyli N/199))

Asr-i saadette m�'minlerin Hz. Peygamberi g�rd�klerinde aya�a kalkma adetleri yoktu. Hatta Enes b. Mal�k der ki: Insanlar�n Hz. Peygamberden daha �ok sevdikleri bir kimse yoktu. Buna ra�men onu g�rd�klerinde aya�a kalkmazlard�. ��nk� onun bundan ho�lanmad���n� bilirlerdi. Fakat uzaktan gelen birisini kar��lamak �zere aya�a kalkarlard�.(Ibn Teymiye K�lliyati I/450-51; Konu i�in ayr�ca bk. Fetavay-i Hindiyye V/325, 369; Bezz�ziye VI/354; Nevev�, el-Fet�va 79; Hind�, K. Ummal, IX/157 158)

Imdi hadis-i �erifleri de g�z�n�nde bulundurarak s�ylenenleri �zetlersek:

1. Insanlar�n kendileri i�in aya�a kalk�lmas�n� ve el-pen�e divan durulmas�n� sevmeleri ve istemeleri haramd�r.

2. Ilim ehli, edepli, ahl�kli kimseler, baba, dede gibi yak�nlar, yolculuktan gelenler i�in bir g�n�l alma ve ikram i�in kalkmak g�zeldir. (m�stehapt�r.)

3. Insanlara zenginliklerinden �t�r� aya�a kalkmak haramd�r.

4. Kalk�lmad��� takdirde, bu hareketin sayg�s�zl�k say�laca��, kine, bu�za ve d��manl�ga, ya da kalkmayan�n ba�ka bir zarar g�rmesine sebep olaca�� yerlerde aya�a kalkmak, kalkan i�in mahzurlu de�ildir, ama kalk�lan i�in haramd�r.

E�ilerek selam vermeye gelince bu da yasaklanm��t�r. Bir karde�iyle kar��la�t�g�nda e�ilen ki�inin durumunu Rasul�llah'a sordular da: "Hay�r, yapmas�n" buyurdu (Tirmiz�, Isti'zan 31; Ibn M�ce, Edep 15; M�sned, NI/198. 121). ��nk� r�k� ve secde Allah'tan ba�kas�na yap�lmaz. Sel�m maksad�yla bunlar, bizim �eriat�m�z d���ndaki �eriatlerde yap�l�rd�.

Namazlardan sonra elini g��s�ne koyarak "tekabbelellah." gibi bir �ey s�ylemek de selef-i sahihinimizin yapmad��� bir bid'att�r ve terkedilmesi gerekir. Ancak bid'at olan bunu s�ylemek de�il ��nk� o bir du�dir-, bunu s�ylerken elini g��s�ne getirmesidir.